Ψευδείς Πληροφορίες Υγείας Στοχευμένες στις Γυναίκες
Υπάρχει πληθώρα διαδικτυακού περιεχομένου που απευθύνεται στις γυναίκες, με μεγάλο μέρος αυτού να εστιάζει στην υγεία και την ευεξία μας. Έχουμε αφήσει πίσω τις τοξικές διατροφικές και ερωτικές τάσεις των αρχών του 2000, αλλά δυστυχώς, οι ψευδείς πληροφορίες σε «γυναικεία» θέματα συνεχίζουν να είναι διαδεδομένες και να παίρνουν πολλές μορφές. Αυτό το άρθρο θα σε βοηθήσει να αναγνωρίζεις αναξιόπιστες πληροφορίες ώστε να τις αποφεύγεις.
Στην ψηφιακή εποχή, έχουμε πληροφορίες στα χέρια μας όλο το 24ωρο, αλλά δεν είναι όλες αξιόπιστες. Εσκεμμένα ή μη, οι δημιουργοί περιεχομένου μερικές φορές παρουσιάζουν παραπλανητικές πληροφορίες, ενώ πολλά θέματα που απευθύνονται σε γυναίκες είναι ιδιαίτερα εύκολο να αλλοιωθούν και να παρουσιαστούν ως γεγονότα.
«Το διάβασα στο ίντερνετ — άρα είναι αλήθεια.» Αυτή η γνωστή ειρωνική φράση μας υπενθυμίζει τους κινδύνους της σύγχρονης διάδοσης πληροφοριών. Από τα διαδικτυακά ψέματα μέχρι τις απατηλές διαφημίσεις, η εξαπάτηση κυριαρχεί, αλλά το διαδίκτυο μας προσφέρει τόσα οφέλη για να το εγκαταλείψουμε. Ένα από τα σημαντικότερα θέματα για τα οποία στρεφόμαστε στο διαδίκτυο είναι οι πληροφορίες για την υγεία.
Μελέτες δείχνουν ότι στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ πάνω από το μισό του γενικού πληθυσμού αναζητά πληροφορίες υγείας διαδικτυακά, με τις γυναίκες να το κάνουν αυτό συχνότερα από τους άνδρες.
Χάρη στην πολυδιάστατη φύση των social media και στην ολοένα αυξανόμενη σημασία των στοχευμένων διαφημίσεων και περιεχομένου, ερχόμαστε συνεχώς αντιμέτωπες με πληροφορίες για την υγεία online, ακόμη κι όταν δεν τις αναζητούμε.
Ξεκίνα να κάνεις scroll στη ροή σου και κάπου θα εμφανιστούν συμβουλές για άσκηση, διατροφή και άλλα θέματα τρόπου ζωής. Πλατφόρμες όπως το TikTok και το Instagram ειδικεύονται στο να σε βομβαρδίζουν με ελκυστικό οπτικά περιεχόμενο, σχεδιασμένο αλγοριθμικά για τα ενδιαφέροντά σου.
Αλλά να θυμάσαι — οι επιλογές που κάνουμε σχετικά με την υγεία μας επηρεάζουν άμεσα τη ζωή μας, και οι δημιουργοί περιεχομένου είναι απλώς άνθρωποι που μερικές φορές κάνουν λάθη ή, ακόμη χειρότερα, μας λένε ψέματα για κέρδος.
«Γυναικεία θέματα»
Οι γυναίκες ενδιαφερόμαστε για θέματα υγείας για πολλούς λόγους, αλλά λόγω του νοητικού φόρτου που μας ανατίθεται συνήθως στο σπίτι, μπαίνουμε συχνά στον ρόλο όχι μόνο να διατηρούμε τον εαυτό μας υγιή και όμορφο, αλλά και να αναλαμβάνουμε κύρια ευθύνη για την υγεία των παιδιών, του/της συντρόφου και των ηλικιωμένων συγγενών μας. Γι’ αυτό η γενική και αναπαραγωγική υγεία, οι συμβουλές για αθλητισμό και διατροφή, η φροντίδα παιδιών και τα οικιακά how-to, είναι θέματα που υπάρχουν έντονα σε χώρους πληροφόρησης που κυριαρχούνται από γυναίκες.
Ξέρουμε πώς μοιάζει το περιεχόμενο που στοχεύει στις γυναίκες. Είναι φιλικό, άμεσο, συνήθως σχεδιασμένο με έμφυλα χρώματα. Ο χαλαρός, συμβουλευτικός τόνος — σαν συμβουλή από μια μεγαλύτερη αδελφή ή καλή φίλη — μπορεί να κάνει δύσκολα ή βαρετά θέματα πιο προσβάσιμα, αλλά κάποιες φορές κρύβει σημαντικές ελλείψεις στην επαλήθευση πληροφοριών.
Η ευεξία είναι ένας τεράστιος τομέας, και εκατομμύρια διαδικτυακές προσωπικότητες παγκοσμίως ανήκουν στο είδος «lifestyle» που συχνά μας «βομβαρδίζει» με πληροφορίες σχετικές με την υγεία — χώρος με κυρίαρχη γυναικεία παρουσία.
Οι άνδρες επίσης εκτίθενται σε παραπλανητικές και επικίνδυνες δήθεν αλήθειες, ιδίως στα θέματα άθλησης και μυϊκής ανάπτυξης. Υπάρχουν όμως ιδιαίτερες, αναγνωρίσιμες τακτικές με τις οποίες παραπληροφόρηση απευθύνεται ειδικά σε εμάς και σε αυτό εστιάζει το άρθρο.
Αν και το μάρκετινγκ υποτίθεται ότι βοηθά τους ανθρώπους να βρίσκουν προϊόντα που τους ταιριάζουν, για τις εταιρείες ο διαχωρισμός σε «ανδρικά» και «γυναικεία» είναι χρυσωρυχείο. Το ίδιο προϊόν πωλείται σε δύο διαφορετικά κοινά, απλά αλλάζοντας το χρώμα σε ροζ και μειώνοντας το μέγεθος για τη γυναικεία έκδοση, συχνά και σε υψηλότερη τιμή.
Επιπλέον, γνωρίζουμε πως ιστορικά οι κοινωνίες ανέθεταν ορισμένα θέματα αποκλειστικά στις γυναίκες. Οι διαδικτυακοί χώροι πληροφορίας και ψυχαγωγίας αποτελούν φυσική συνέχεια αυτής της παράδοσης. Αυτό μπορεί να είναι απελευθερωτικό αλλά και περιοριστικό.
Ασφαλείς χώροι για τις γυναίκες
Ποτέ ξανά οι γυναίκες δεν είχαν τόση ελευθερία έκφρασης όσο σήμερα. Για πολλές από εμάς, πλατφόρμες όπως το TikTok, το Instagram, το YouTube, αμέτρητα blogs και διαδικτυακές κοινότητες αποτελούν ασφαλείς χώρους για να μοιραστούμε εμπειρίες και ανησυχίες για τη ζωή και τα προβλήματά μας — θέματα που παλιότερα θα είχαν μείνει αφανή.
Παρά τα αρνητικά σχόλια που εμφανίζονται ακόμα σε αναρτήσεις για περιόδους, παιδική φροντίδα ή ρουτίνες ομορφιάς, τα παραδοσιακά «γυναικεία» θέματα αποκτούν επιτέλους την προσοχή που αξίζουν.
Παρ’ όλα αυτά, πολλά ζητήματα γυναικείας υγείας παραμένουν αδιευκρίνιστα. Μέχρι πρόσφατα, οι ιατρικές μελέτες γίνονταν σχεδόν αποκλειστικά σε άνδρες. Ο γυναικείος κύκλος θεωρούνταν περίπλοκος και περιττός παράγοντας για τη μελέτη οργάνων ή ασθενειών. Έτσι, έχουμε μείνει στο σκοτάδι σε πολλά θέματα που αφορούν το σώμα μας: ακόμα και σήμερα ανακαλύπτουμε για το αληθινό μέγεθος και τη λειτουργία της κλειτορίδας. Τα συναισθήματα μας συχνά αγνοούνται, και θέματα όπως το προεμμηνορροϊκό σύνδρομο ή η εμμηνόπαυση αγνοούνται, γελοιοποιούνται ή και φοβίζουν.
Ως κύριες αποδέκτριες συμβουλών από ποικίλες blogger «τρόπου ζωής», που παρουσιάζουν ανεξέλεγκτες συμβουλές ως ιδανικά, τελικά αφήνουμε τα συμπεράσματα στην κρίση μας.
Ψευδείς πληροφορίες vs. Παραπληροφόρηση
Οι δυο όροι αναφέρονται σε ελλιπείς ή ανακριβείς πληροφορίες, αλλά υπάρχει μια σημαντική διαφορά.
Παραπληροφόρηση είναι οι ψευδείς πληροφορίες που διαδίδονται με συνειδητή πρόθεση εξαπάτησης. Η/ο συντάκτρια γνωρίζει πως αυτά που λέει είναι ελλιπή ή λανθασμένα, αλλά εξακολουθεί να τα παρουσιάζει ως αλήθεια, συχνά για να προωθήσει κάποιο προϊόν, μία άποψη, να υπερβάλλει τα προσόντα της, ή να βλάψει ανταγωνιστές.
Η σημασία της κακοσμίας του στόματος (halitosis) διογκώθηκε υπερβολικά στις αρχές του 20ου αιώνα, ώστε να δημιουργηθεί αγορά για αντισηπτικό που πωλήθηκε ως στοματικό διάλυμα. Η χρήση μιας ψευδοεπιστημονικής ονομασίας στην υπερβολική διαφήμιση εκτόξευσε τα κέρδη της εταιρείας. Ενώ το προϊόν μπορεί να είχε κάποιες ιδιότητες, αυτή η ύπουλη τακτική ακόμη εμπνέει επίδοξους απατεώνες σήμερα.
Σήμερα, η παραπληροφόρηση αναφέρεται συχνά σε πλαστά νέα ή πολιτική προπαγάνδα, όμως εταιρείες και influencers έχουν προφανές κίνητρο να ψεύδονται — ειδικά αν ξέρουν ότι το προϊόν που προωθούν δεν αξίζει πραγματικά.
Ψευδείς πληροφορίες είναι λάθος ή ελλιπείς γνώσεις που κυκλοφορούν χωρίς πρόθεση εξαπάτησης. Κάποιος που διαδίδει τέτοιο υλικό μπορεί να αποσκοπεί στη δημοσιότητα με εντυπωσιακές φράσεις, αλλά δεν ψεύδεται εσκεμμένα — ίσως είναι επιπόλαιη, αμελής ή απλά ανενημέρωτη.
Για παράδειγμα, διαιτητικά ή γυμναστικά προγράμματα bloggers με περισσότερο ενθουσιασμό παρά εμπειρία συχνά ανήκουν εδώ. Δυστυχώς, η ευθύνη βαραίνει την αναγνώστρια που καλείται να ελέγξει αν όντως όσα βλέπει έχουν βάση.
Η «κοινοποιησιμότητα» υπερισχύει της σωστής πληροφόρησης
Σύγχρονοι αστικοί μύθοι και λαϊκές αφηγήσεις διαδίδονται με ταχύτητα φωτός στα social media. Όταν κάποια υπόσχεται το τέλειο σπιτικό «γιατρικό» για το προεμμηνορροϊκό, την ακμή ή το κρυολόγημα, θα το μοιραστούν όλοι. Πολλές φορές, νέες γυναίκες ανακαλύπτουν πρακτικές που έχουν από καιρό διαψευσθεί και — αγνοώντας το — τους δίνουν νέα διαδικτυακή ζωή.
Πολλά διαδικτυακά δημοσιεύματα κυνηγούν τη δημοτικότητα και την κοινοποίηση παρά την ουσιαστική ενημέρωση. Αμφιλεγόμενα «γεγονότα» και ξεπερασμένοι μύθοι παίρνουν τα φώτα με αστεία βίντεο ή clickbait τίτλους για views. Η δραματοποίηση μπορεί να είναι αθώα στα τρομακτικά διηγήματα ή στο κουτσομπολιό, όμως η παραπληροφόρηση για την υγεία έχει πραγματικές συνέπειες.
Οι πληροφορίες για την υγεία μας συχνά μεταδίδονταν ως λαϊκή σοφία, δοξασίες και παροιμίες για χιλιάδες χρόνια. Συχνά κρύβουν βαθιά βιωματική γνώση, αλλά δεν είναι πάντα εύκολο να ξεχωρίσουμε τη χρήσιμη συμβουλή από τη δεισιδαιμονία ή τους «κουτσομπολίστικους μύθους». Αυτή η κατηγορία πρέπει να αντιμετωπίζεται με επιφύλαξη, ειδικά αν αφορά αυτοδιάγνωση ή αυτοθεραπεία.
Έλλειψη έρευνας και επαληθεύσιμων πηγών
Πολλές influencer χτίζουν το brand τους προσφέροντας συμβουλές τρόπου ζωής — από συνταγές μέχρι φροντίδα προσώπου. Αυτό που συχνά δεν δίνουν είναι έγκυρα επιστημονικά δεδομένα που να στηρίζουν τις συμβουλές τους.
Εμείς παρέχουμε λίστα με πηγές στο τέλος κάθε άρθρου στο WomanLog, για να βλέπεις από πού παίρνουμε τις πληροφορίες μας. Εάν μια influencer που εκτιμάς μοιράζεται συμβουλές υγείας, έλεγξε αν αναφέρει πηγές· αν όχι, κάνε τη δική σου έρευνα και βάλε φίλτρο στην απόφαση σου προτού δράσεις ή αγοράσεις κάτι.
Η ποιότητα των πηγών που χρησιμοποιούμε είναι ζωτικής σημασίας. Κάθε απόφαση βασισμένη σε ατεκμηρίωτους ισχυρισμούς διαδικτύου είναι τόσο ασφαλής όσο το να ρωτάς τον εκκεντρικό γείτονά σου για ιατρικές συμβουλές. Από πού το ξέρει και τι κερδίζει αν σου τα πει;
Όταν πρόκειται για την υγεία μας, θέλουμε τις καλύτερες δυνατές πληροφορίες. Αυτό σημαίνει να εμπιστευόμαστε αξιόπιστες πηγές — όπως γιατρούς, νοσοκομεία, ερευνητικά ιδρύματα — και να αναζητούμε και δεύτερες (ή τρίτες) γνώμες. Τελικά, εμείς ζούμε με τις συνέπειες των αποφάσεών μας.
Εναλλακτικές πηγές μπορεί να προσφέρουν περιστασιακά χρήσιμες γνώσεις, αλλά αν η βασική «πηγή» βασίζεται σε «δονήσεις», «κρύσταλλους», ζώδια ή άλλου είδους μαγικο-σκεπτόμενες πρακτικές, σκέψου το διπλά.
Λογικά σφάλματα και γνωστικές προκαταλήψεις
Όλοι κάνουν λάθη. Μερικές φορές τα λάθη προκύπτουν από λογικά σφάλματα στη σκέψη – μερικά από τα πιο συνηθισμένα:
Επιλεκτική χρήση δεδομένων («cherry picking») — όταν κάποια παρουσιάζει μόνο τα στοιχεία που τη βολεύουν, αγνοώντας άλλα. Πώς να το αποφύγεις όταν σε κατακλύζουν πληροφορίες; Κλειδί και πάλι η ποιότητα των πηγών σου. Αν δύο δημοφιλείς influencers προωθούν συγκεκριμένο τσάι για τον πόνο περιόδου, αλλά πέντε ιατρικές ιστοσελίδες σε αποτρέπουν, η επιλογή σου να ακολουθήσεις τις πρώτες θα ήταν πιθανότατα εις βάρος σου.
Αιτιακή πλάνη — η άποψη ότι επειδή το ένα συνέβη μετά το άλλο, το πρώτο το προκάλεσε. «Συσχέτιση δεν σημαίνει αιτιότητα.» Αν κάποια με θέμα υγείας χρησιμοποίησε προϊόν κι έγινε καλά, δεν σημαίνει ότι το προϊόν έχει πάντα θεραπευτική δράση. Ίσως συνέπεσε με κάτι άλλο ή ήταν ιδιαιτερότητα του οργανισμού της.
Για να θεωρείται κάποιο προϊόν ή θεραπεία ασφαλής, χρειάζεται αυστηρή, θεμελιωμένη δοκιμή, που μόνο εξουσιοδοτημένοι φορείς μπορούν να κάνουν.
Ο εθισμός μας στα social media με memes, εντυπωσιακούς τίτλους και σύντομα viral βίντεο μπορεί να μας αποπροσανατολίσει, επιτρέποντας να περάσουν διάφορα λογικά σφάλματα και ενισχύοντας τις γνωστικές μας προκαταλήψεις.
Επιβεβαιωτική προκατάληψη: έχουμε όλες την τάση να δίνουμε αξία σε πληροφορίες που επιβεβαιώνουν όσα ήδη πιστεύουμε. Το ευρετικό διαθεσιμότητας μας κάνει να θεωρούμε ότι ό,τι μας έρχεται εύκολα στο μυαλό είναι αληθινό ή σημαντικό.
Όταν βλέπουμε τις ίδιες «αλήθειες» ξανά και ξανά να διαδίδονται σε viral posts και βίντεο, δελεαζόμαστε να τις πιστέψουμε χωρίς να το ερευνήσουμε, παρόλο που ξέρουμε πόσο εύκολα διαστρεβλώνεται η πληροφορία online.
Η έρευνα για την online παραπληροφόρηση μόλις ξεκινά, αλλά ήδη καταγράφει ανησυχητικά ευρήματα. Μια μελέτη για βίντεο TikTok με θέματα ουρολογίας (νεφροπάθειες, νυχτερινή ενούρηση, ουρολοιμώξεις κ.ά.) έδειξε ότι μόλις το 22% παρουσίαζε στοιχεία που τεκμηριώνονταν σε επιστημονικές πηγές της Ευρωπαϊκής Ουρολογικής Εταιρείας — και κανένα δεν παρείχε αναφορά πηγών.
Δημιουργοί περιεχομένου και η πίεση των προσδοκιών
Το προσωπικό στοιχείο είναι δελεαστικό. Στην έντονη online αγορά, οι influencers σχεδόν «υποχρεώνονται» να μοιράζονται αληθινές ιστορίες και προσωπικές εμπειρίες σε κάθε ανάρτηση. Η πίεση να είναι «αληθινές» και ευάλωτες για να συνδεθούν με το κοινό ενισχύει τη διάδοση παράξενων ανακοινώσεων — για την τέλεια βραδινή ρουτίνα, τη DIY μάσκα προσώπου ή υποκατάστατο ταλκ για τα μωρά.
Οι influencer συχνά φοβούνται να παραδεχθούν το λάθος τους — ειδικά αν αυτό αποτελεί βασικό μέρος της δημόσιας εικόνας τους.
Αλγόριθμοι. Οι αλγόριθμοι των social media και ενημερωτικών πλατφορμών εξελίσσονται διαρκώς. Χρησιμοποιούνται ώστε να συγκεντρώνουν δεδομένα για τα γούστα σου, και να σου προτείνουν περιεχόμενο marketing ή πολιτικό που πιθανότατα θα δεις. Αν και μπορεί να βοηθούν να βρίσκεις τραγούδια ή ρούχα που σου αρέσουν, δημιουργούν επίσης «φίλτρα», που παραμορφώνουν την αντίληψή μας για την πραγματικότητα.
Αν και οι κυβερνήσεις και διάφορες οργανώσεις πιέζουν για διαφάνεια στους αλγορίθμους και λογοδοσία δημιουργών, ο τεράστιος αριθμός διαδικτυακών influencers συχνά αφήνεται ανεξέλεγκτος, με αναρτήσεις να γίνονται viral ακριβώς επειδή προκαλούν αντιδράσεις.
Ατεκμηρίωτες συμβουλές υγείας συχνά κρύβονται σε κοινή θέα, αλλά καλλιεργούνται και σε πιο μυστικές online κοινότητες που αποκαλύπτονται με συγκεκριμένα hashtags και influencer. Περιεχόμενο υπέρ της ανορεξίας ακόμη κυκλοφορεί έντονα στο Tumblr και το TikTok, όπου συγκεκριμένα tags οδηγούν σε κοινότητες που μοιράζονται επικίνδυνες «συμβουλές λιμοκτονίας». Αντίστοιχα ανθυγιεινές κοινότητες υπάρχουν για κάθε είδους ακραίο ενδιαφέρον — και θεωρίες συνωμοσίας.
Πώς να μην «πέσεις θύμα» παραπληροφόρησης;
Το ίντερνετ είναι ζούγκλα, επομένως η απόλυτη αποφυγή ψευδών πληροφοριών είναι πρακτικά αδύνατη. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να είμαστε σε εγρήγορση και να μην παίρνουμε κάθε συμβουλή τοις μετρητοίς — ειδικά όταν αφορά την υγεία μας. Δεν χρειάζεται πανικός, αλλά η υγιής αμφιβολία είναι απολύτως απαραίτητη.
Σκέψου τις παρακάτω ερωτήσεις όταν ταξιδεύεις στα social media:
- Είναι αξιόπιστη η πληροφορία; Ποιες οι πηγές;
- Θα μπορούσε η εφαρμογή της συμβουλής να είναι επιβλαβής;
- Ποιες/ποιοι τη μοιράζονται;
- Συμβαδίζει με γενικά αποδεκτά επιστημονικά δεδομένα και αν όχι, γιατί;
- Πώς κερδίζει η influencer ή η σελίδα αν ακολουθήσω τη συμβουλή;
- Υπάρχουν αντιπαραθέσεις σχετικά με τα πρόσωπα ή το ίδιο το περιεχόμενο;
- Απευθύνεται σε ευάλωτα κοινά, όπως έφηβες, εγκύους ή ασθενείς σε ανάρρωση;
Αν τελικά αποφασίσεις να ακολουθήσεις μια διαδικτυακή ρουτίνα για άσκηση ή διατροφή, κάνε μια μικρή έρευνα και σκέψου να συμβουλευτείς τη γιατρό σου στο επόμενο check-up. Οπωσδήποτε σταμάτα εάν παρατηρήσεις αρνητικές επιδράσεις.
Κατέβασε το WomanLog τώρα:
