İlk Adetin: Nasıl Hazırlanmalısın?
İlk adetimi ne zaman göreceğim? Belirtileri nelerdir? Nasıl anlayacağım? Doğru yaşta mıyım? Bu sorular önemli ve cevapları seni adet dönemi için hazırlayacak. Bu makalede, adetlerin neden gerçekleştiğini, ilk adet dönemin için nasıl hazırlanabileceğini ve bunu ailenle nasıl konuşabileceğini öğreneceksin.
Bedenlerimiz çocukluktan ergenliğe geçerken, bazen şaşırtıcı ve beklenmedik şekillerde değişir. Bu geçişe ergenlik denir; herkes için bir şekilde zorlu bir dönemdir. Bedenimiz, düşüncelerimiz ve ilişkilerimiz değişir. Kendimizin yetişkin bir versiyonuna doğru ilerlerken, değişen bedenimizi ve duygularımızı anlamak ve kabullenmek zor olabilir.
Kızlar için bu geçişteki önemli bir kilometre taşı, ilk adet döngüsü ya da menarş’tır. Bu, kadınlığa atılan heyecan verici bir adım gibi hissettirebilir ama bir yandan da kafa karıştırıcı ve korkutucu olabilir.
Bu, tüm insan dişilerinin yaşadığı bir şey olsa da, genetiğin, beslenmen ve yaşam tarzın, doğum kontrolü tercihlerin, gebelikler ve diğer üreme olayları, kişisel adet hikayeni etkiler.
Adet Döngüsü Nedir?
Adet döngüsü, üreme çağındaki kadınların her ay (ya da buna yakın) yaşadığı bir dizi hormonal değişimdir. Ergenlikte başlar, menopoz ile yani son döngüyle biter. Ortalama olarak yaklaşık 450 döngü veya 35 yıl boyunca devam eder.
Adet Döngüsü Ne Zaman Başlar?
İlk adetini tam olarak ne zaman göreceğin genetik ve çevrene, özellikle de beslenme ve diyetine bağlıdır. Günümüzde Batı ülkelerinde genellikle 12-13 yaşında olur, ancak 9 ile 14 yaş arası da “normal” kabul edilir.
Üç yüz yıl önce Avrupa’da kızların ilk adetini 14-17 yaş arasında görmesi daha yaygındı. Zamanla bu yaş daha da erkene indi. Bir teoriye göre, daha iyi beslenme, daha erken fiziksel gelişmeye yol açtı.
Adet Döngüsünün Amacı Nedir?
Adet döngüsünün asıl amacı, rahmi döllenmiş bir yumurta için hazırlamak ve minik hücre kümesinin plasenta hazır olana kadar gelişmesi için gerekli besinleri sağlamaktır.
Rahim iç tabakası yani endometriyum, her ay kendiliğinden gelişir. Hamile kalmazsan, o endometriyal doku taze ve pıhtılı kan ile adet akışı olarak vücudu terk eder. “Her ay, gelmeyebilecek bir misafir için yedek odanı derinlemesine temizlemek gibi.”
Çoğu memelide, endometriyum yalnızca hamile kaldıklarında kalınlaşır, bu yüzden onlar adet görmez. Ama insanlarda, maymun, goril ve şempanze gibi birçok primatta ve bazı yarasalar ve farelerde, endometriyum her döngüde kalınlaşır. Eğer minik bir embriyo tarafından kullanılmazsa, dışarı atılır.
“Seçici rahim” teorisine göre, bu sistem annenin vücudunun genetik bozukluğu olan –ve asla düzgün gelişemeyecek– bir yumurtayı kolayca atmasını sağlar. Primatlarda, bu ergenlikteki 300 – 400.000 yumurtanın %70’ine kadar çıkabilir.
Adet Dönemi Nasıl Olur?
Tam bir döngü 25 ile 38 gün arasında sürebilir, ancak kanama sadece 3-7 gün sürer. Vücudunun bu sürece alışıp düzenli hale gelmesi biraz zaman alabilir. İlk birkaç ay, bazen yıllarca adetin düzensiz olabilir ve miktarı değişebilir.
Genellikle adet döngüsünü dört evreye ayırırız, ilki adet kanamasıdır. Sonra folikül evresi gelir, burada yeni yumurtalar olgunlaşmaya başlar; ardından genellikle bir yumurtanın döllenmek üzere rahime bırakıldığı ovülasyon; ve son olarak, vücudun baştan başlamak için yeniden ayarlandığı luteal evre. Her evre,ruh halini, enerjini, uykunu ve daha fazla şeyi etkileyen hormonal değişikliklerle karakterizedir.
Her ne kadar daha fazlası gibi görünse de, tüm adet günlerinde 15 ila 90 ml (yaklaşık 1 ila 6 yemek kaşığı) arasında kan kaybedersin. En yoğun kanama genellikle ilk iki-üç günde olur, ardından akış azalır ve son günlerde sadece damla damla gelir.
İlk Adetin Yaklaştığını Gösteren Belirtiler Nelerdir?
İlk adetinin tam olarak ne zaman geleceğini kimse kesin olarak öngöremese de, vücudundaki değişiklikler yaklaşmakta olduğunu gösterir.
İlk adetini, ergenliğin diğer süreçleri gerçekleştikten sonra görürsün: Vücudun beyninde ve hormonal sistemünde değişiklikleri tetikleyecek kadar büyür, hipofiz bezlerin daha fazla östrojen üretir ve bu da ikincil cinsiyet özelliklerinin –kız veya erkek görünümümüzü oluşturan fiziksel özelliklerin– gelişimini uyarır.
Genetik
Kızlar genellikle biyolojik annelerinin ilk adet gördüğü yaşa yakın bir zamanda menarş yaşar. Annenle ilk adeti kaç yaşında gördüğünü sorabilirsin.
Göğüsler
Kızlarda ergenliğin ilk dış belirtisi göğüs gelişimidir. Menarşten 2-3 yıl önce görülür. Meme uçların daha hassas olur ve bazen ağrıyabilir, areolanda küçük kabarık yumrular gelişebilir. Bunlar, meme uçlarını sağlıklı ve nemli tutan yağ bezleridir.
Kıllanma
Bir gün koltuk altında ve genital bölgede tüylerin çıkmaya başladığını fark edeceksin. Başta yumuşak ve seyrek olabilir, zamanla kalınlaşacaktır. Bu genellikle menarşini bir-iki yıl içinde göreceğinin habercisidir.
Sivilceler
Ergenlikteki hormonal karışım, bir süreliğine ter ve sebum üretimini artırabilir. Sebum, cildini ve saç derini nemli tutmak için gerekli, mumsu ve yağlı bir maddedir. Ancak fazlası gözeneklerini tıkar, akneye ve cilt ile saçında yağlanmaya neden olur. Ter bezlerin de daha fazla çalışmaya başlar, bu yüzden daha sık duş almak isteyebilir ve deodorantlarla ilgilenebilirsin.
Kalçalar
Daha büyük göğüslerle birlikte, kalçaların ve uylukların dolgunlaşır, karnın yumuşar ve esner; rahim ve yumurtalıklarının üreme potansiyeline hazırlanması için gelişir.
Akıntı
Vajina, vücudunun kendini temizleyen harika bir kısmıdır. Menarş yaklaştıkça, iç çamaşırının bazen hafif ıslak olduğunu fark edebilirsin, ancak bu idrardan değil. Ne oluyor?
Vajinal akıntı ilk adetin muhtemelen bir yıl içinde başlayacağının temel işaretlerinden biridir. Vajinal akıntı, iç çamaşırında birdenbire fark edeceğin berrak ya da beyazımsı bir sıvıdır. Bu normal, sağlıklı ve önemlidir.
Sağlıklı bir vajina, rahim ağzı ve vajinal duvardaki küçük bezlerden sıvı ve mukus salgılar; bu akıntı vajinayı temizler, nemlendirir ve korur. Ayrıca bu sıvı hafif asidiktir ve vajina mikroflorası dediğimiz “iyi” bakteri ve mikroorganizmaların gelişmesini destekler; bu mikroorganizmalar vajina ve üreme organlarını enfeksiyonlara karşı korur. Asidik sıvı bazen iç çamaşırını ağartabilir veya sarımsı lekeler bırakabilir. Bunların hepsi tamamen normaldir.
Başladığında Hazırlıklı Olmak
Adet görmeye başladıktan sonra, her ay kanama ile başa çıkmaya alışman gerekecek. Adetinin yeniden başladığına sık sık şaşırman (ve yanında ürün olmadan yakalanman) çok yaygındır.
Zamanla luteal evrede olduğunu ve adetinin yaklaştığını gösteren belirtileri fark etmeye başlarsın. Herkesin deneyimi farklıdır, fakat çoğu kişi bir sonraki adetten iki hafta ile birkaç gün arasında:
- her zamankinden daha yorgun hissetmek
- alt karında kramp
- sivilceler
- duygu durum dalgalanmaları
- bel ağrısı
- baş ağrısı
- lekelenme
- şişkinlik veya kabızlık
Bu semptomlarla karşılaşırsan, hazırlanmak için bazı yollar şunlardır:
- Adet hijyen ürünlerini yanında taşı. Okula gidiyor ya da evde kalıyor olsan bile, acil durumlar için ürünlerin olmasında fayda var.
- Güvendiğin biriyle konuş; böylece vücudun hakkında daha rahat hissedersin ve gerektiğinde yardım isteyebileceğini bilirsin.
- Kendi için ağrı yönetim yöntemleri bul. Adet krampları olabilir. Aniden gelen ağrıları önlemek için güvendiğin bir yetişkin ya da doktorunla eczaneden ağrı kesici alıp alamayacağını konuş. Başladığında sıcak su torbası veya masaj da işe yarayabilir.
- Belirtilerini takip et. Adet takibi sadece ilk adeti görenler için değildir. WomanLog gibi bir adet takipçisi ile semptomlarını kaydedebilir ve hangi belirtilerin seni büyük güne hazırladığını görebilirsin.
Adet Hijyeni Yönetimi
Adetler biraz karmaşık olabilir, ama hazırlanmak uzun sürmez. Kanama olduğunda iyi hijyen özellikle önemlidir. Üreme organların enfeksiyonlara yatkınlaşır ve kan vücudu terk ettiğinde bakteri çoğalması için uygun ortam oluşur.
Enfeksiyonları ve kötü kokuları önlemek için, kendini en rahat hissettiğin hijyen ürününü seç ve düzenli değiştir. Hangi ürünü kullandığına göre sıklık değişir.
Birçok seçeneğin var:
Tek Kullanımlık Pedler
Tek kullanımlık pedler, farklı boy ve emicilik seçenekleriyle gelir. Kılıfından çıkar, koruyucu şeridi sıyır ve yapışkan kısmı çamaşırının içine yerleştir. Çoğu pedin yanlarında kanatları olur ve bunlar pedin kaymasını önler, özellikle de geceleri. 4-6 saatte bir ya da gerektiğinde değiştir.
Yıkanabilir Pedler
Bunlar da benzer çalışır ancak atmak yerine elinde yıkayabilir veya makineye atıp tekrar kullanabilirsin.
Tamponlar
Tamponlar, vajinana yerleştirdiğin silindirik pamuklardır. Pedler gibi farklı boy ve emicilikte gelirler. Sadece ambalajından çıkarıp işaret parmağınla içeri yerleştirirsin. Bazı tamponların, uygulama kolaylığı sağlayan plastik aplikatörleri de vardır.
Yeterince derine ittiğinden emin ol; eğer rahatsızlık veriyorsa tam yerleştirmemiş ya da yanlış boy kullanmış olabilirsin.
Pedlerden farklı olarak, tamponlar içten kullanılır; çamaşırında bir kabarıklık olmaz. Yüzmeye girmek istediğinde iyi bir seçenektir.
Tamponunu 4-6 saatte bir ya da kayganlaştığını hissettiğinde değiştir. Çıkarmak için pamuk ipini bul ve yavaşça çek. Pelvik kaslarını gevşetmek ya da hafifçe ıkınmak yardımcı olabilir.
Tamponu sadece gündüz kullan. Tavsiye edilenden uzun süre (tam gece boyunca gibi) kullanmak bakterilerin aşırı çoğalmasına ve toksemik şok sendromu riskinin artmasına yol açabilir; bu nadir, ancak potansiyel olarak ölümcül bir durumdur.
Adet Kabı
Adet kabı, tamponlara benzer şekilde kullanılır ama emmek yerine kanı toplar. Kullanmadan önce birkaç dakika kaynar suda sterilize etmelisin. Soğumasını bekledikten sonra ikiye katlayıp işaret parmağınla vajinana yerleştirirsin. Kabı hissetmemen gerekir; hissediyorsan yeterince derine yerleştirmemiş veya yanlış boy kullanıyor olabilirsin. Genellikle genç kızlar için en küçük boy önerilir ama anatomine de bağlıdır.
Adet kabını 12 saatte bir değiştirmelisin, ancak ilk günlerde daha erken kan sızabilir. Bu tamamen normaldir. Çıkarmak için oturma, çömelme ya da bir bacağını klozete koyma gibi rahat bir pozisyon al, vajinal kanalda kalan sapı yakala ve yavaşça çek ya da işaret parmağın ve baş parmağınla dipten sıkıp yarattığı vakumu boşalt. Endişelenme, ilk seferler zorlayıcı gelebilir ve alışmak biraz pratik gerektirir.
Adet Külotu
Adet külotları normal iç çamaşırları gibidir ancak içine dikili özel emici katmanı vardır. Akıntıyı iyi emer, 8-12 saat sızıntıyı önler. Genellikle makinede yıkanabilir ve bir yıla kadar dayanır. Bu, adet dönemini yönetmek için pratik ve sürdürülebilir bir yol olabilir. Ancak, bazı dezavantajları vardır. Adet külotları görece pahalıdır ve bir adet boyunca birkaç çift gerekir. Ayrıca, 2023’te popüler marka Thinx, PFAS (per- ve polifloroalkil maddeler) kullandığı için mahkemeye verildi.
Bunlar, kanı emip cildi kuru bırakmaya yardımcı olan su geçirmez kimyasallardır; fakat hormon fonksiyonunu bozabilir ve başka ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Bu yüzden organik ve PFAS içermeyen adet külotları arayın!
Günlük Pedler (Slip)
Günlük pedler adet kanı için tasarlanmaz, akıntı ve vajinal sekresyonları emmek içindir. Ancak kanamanın öncesi veya sonrası damlalar için ekstra koruma olarak kullanabilirsin.
Unutma:
- Adet ürününü değiştirirken önce ve sonra ellerini yıka.
- Tek kullanımlıkları çöpe veya varsa özel kutusuna at.
- Hijyenini korumak için düzenli duş al veya yıkan.
Peki Ya Adetim Sızarsa?
Adet sızıntısı tamamen normaldir ve senelerce adet gören her kadının başına gelir. Bunu fazla dert etme ve utanma. İşte kamusal alanda bir sızıntıyla başa çıkmanın yolları:
- Sakin kal, utanacak hiçbir şey yok. En yakın lavaboya gidip temizlik yap ya da değiş.
- Hazırlıklı ol. Adetin yaklaşıyorsa, sevdiğin ürünleri fazladan yanında taşı.
- Yanında yoksa, yanında güvenilir görünen bir kadından yedek tampon veya ped iste. Muhtemelen aynısını yaşamıştır ve memnuniyetle yardımcı olur.
- Çifte koruma yap. Özellikle tuvaletten uzak kalacaksan, menstrual kap/tamponla birlikte ped ya da adet külotu kullanabilirsin.
- En yoğun günlerde koyu renk kıyafetler giy. Siyah kot ya da şortta kimse sızıntıyı kolay kolay fark etmez.
- Kan lekesini soğuk su ve sabunla olabildiğince çabuk durula, böylece leke kolay geçer.
- Hemen temizleyemezsen, bir hırka veya ceketle beline dolayarak sızıntıyı saklayabilirsin.
Aileme Nasıl Söyleyeceğim?
Bunu daha önce yaşamış biriyle konuşmak gerçekten faydalı olabilir. Pek çok kişi yaşadıklarını paylaşmaktan, kramp ve PMS ile başa çıkma tüyoları vermekten ve malzeme seçimini konuşmaktan memnuniyet duyar.
Zaten rahat hissettiğin biriyle konuş. Eğer anne ya da baba değilse, belki ablan, en yakın arkadaşın veya öğretmenin de olabilir. Dünya nüfusunun yarısı bunu yaşıyor.
Konuşmaya onların deneyimlerini sorarak başlayabilirsin. Ya da basitçe neye ihtiyacın olduğunu dile getir: “Anne/Baba, ilk adetim başladı. Malzeme konusunda yardımcı olur musun?”
Son Sözler
İlk adetine hazırlanmak korkutucu olabilir. Yıllarca adet görsen bile, yine de seni şaşırtabilir. Ama bu tamamen doğal bir şey. Önemli olan kendini hazırlaman, bedeninin değişimini kabullenmen ve rahat hissetmendir.
WomanLog'u şimdi indir:
